Słownik pojęć ubezpieczeniowych

Słownik pojęć ubezpieczeniowych obejmuje najczęstsze zagadnienia ubezpieczeniowe wraz z definicją. Opracowując materiał staraliśmy się przedstawić tematykę w sposób przystępny i jasny. Jeśli masz uwagi, koniecznie do nas napisz!

Agent ubezpieczeniowy: Agent ubezpieczeniowy to osoba reprezentująca zakład ubezpieczeń, której zadaniem jest pośrednictwo w zawarciu umowy ubezpieczenia. Zadaniem agenta jest też przeprowadzenie analizy potrzeb klienta i dostosowanie produktu ubezpieczeniowego do oczekiwań osoby jej poszukującej. Wyróżnia się agentów wyłącznych, czyli tych prowadzących pośrednictwo tylko na rzecz jednego zakładu ubezpieczeń, oraz multiagentów, czyli osoby reprezentujące co najmniej dwa zakłady ubezpieczeniowe.

Aktuariusz: Aktuariusz to osoba specjalizująca się w matematyce ubezpieczeniowej, która zajmuje się takimi zagadnieniami jak wyliczenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, taryf i innych matematycznych wyliczeń z obszaru ubezpieczeń.

Antyselekcja: Antyselekcja to sytuacja, w której ubezpieczający decyduje się na zgłoszenie do ubezpieczenia tylko te przedmioty, które przejawiają najsłabsze parametry i tym samym wyższe prawdopodobieństwo zdarzenia. Sytuacja ta może mieć miejsce, kiedy zakład produkcyjny zgłasza do ubezpieczenia od awarii tylko stare i wyeksploatowane maszyny, które charakteryzują się wyższym prawdopodobieństwem awarii. Kolejny przykład może występować w ubezpieczeniu grupowym na życie, do którego przystępują osoby o słabszej kondycji zdrowotnej lub o wyższym ryzyku chorób, podczas gdy zdrowsza grupa nie przestępuje do ubezpieczenia. Dochodzi w tej sytuacji do asymetrii informacji wynikającej z nieuwzględnienia przez ubezpieczyciela w kalkulacji składki faktu wyższego ryzyka ujawniającego się już po zawarciu ubezpieczenia. Antyselekcja nazywana jest też negatywną selekcją.

Ekspozycja: Ekspozycja to określenie stosowane przez ubezpieczycieli oznaczające maksymalną prawdopodobną szkodę lub maksymalny limit odpowiedzialności przewidziany w umowie ubezpieczenia.

Franszyza integralna: Franszyza integralna to wartość wyrażono kwotowo lub procentowo, od której rozpoczyna się odpowiedzialność ubezpieczyciela. Innymi słowy, szkody poniżej tej wartości nie uprawniają do otrzymania odszkodowania. Posługując się przykładem, jeśli szkoda wynosiła 50 zł, a franszyza integralna wynosi 100 zł, to zakład ubezpieczeń odmówi wypłaty odszkodowania. Jeśli jednak z tej samej umowy inna szkoda oszacowana zostanie na 150 zł, to wówczas zakład ubezpieczeń wypłaci pełną kwotę – 150 zł. Procentowa franszyza integralna najczęściej występuje w ubezpieczeniach cargo np. jako 1% sumy ubezpieczenia. Jej celem jest uniknięcie ewentualnych sporów co do naturalnych ubytków wynikających z właściwości towaru.

Franszyza redukcyjna: Franszyza redukcyjna to wartość wyrażono kwotowo, procentowo lub procentowo-kwotowo, od której pomniejsza się należne odszkodowanie. Jej wartość powinna być wyraźnie określona na polisie. Dla przykładu, jeśli franszyza redukcyjna wynosi 100 zł, a koszty naprawy szkody wyniosą 1000 zł, to należne odszkodowanie wyniesie 900 zł.

Klasa ryzyka: Klasa ryzyka to stosowana przez ubezpieczycieli klasyfikacja do określenia wielkości ryzyka ubezpieczeniowego. Wynika z wypracowanej praktyki i w przyjętej stopniowej skali odzwierciedla, które ryzyka charakteryzują się trudnym rozwojem i większym poziomem zagrożenia braku rentowności, a które są relatywnie bezpieczne i zapewniają wyższe prawdopodobieństwo rentowność.

Koasekuracja: Koasekuracja to jest to rodzaj konsorcja ubezpieczeniowego, gdzie dwóch lub więcej zakładów ubezpieczeń wspólnie przystępuje do świadczenia ochrony ubezpieczeniowej. Z zasady koasekuracja występuje w sytuacji, kiedy jedno towarzystwo nie posiada wystarczającej pojemności do samodzielnego przyjęcia ryzyka (duże zakłady chemiczne, petrochemiczne).

Likwidator: Likwidator to potoczne określenie na osobę zajmującą się likwidacją szkód. W domyśle osoby te reprezentują ubezpieczyciela lub zostały przez nie powołane do ustalenia przyczyn i rozmiaru szkody.

Nadubezpieczenie: Nadubezpieczenie to sytuacja, kiedy zgłoszona do ubezpieczenia suma ubezpieczenia jest wyższa niż wartość przedmiotu ubezpieczenia. Skutkuje to wyższą składką za ubezpieczenie, co w konsekwencji jest niepotrzebnym wydatkiem, ponieważ w przypadku szkody ubezpieczyciel i tak nie zapłaci więcej niż wartość przedmiot ubezpieczenia.

Niedoubezpieczenie: Niedoubezpieczenie to sytuacja, kiedy zgłoszona do ubezpieczenia suma ubezpieczenia jest niższa niż wartość przedmiot ubezpieczenia. W takich okolicznościach występuje ryzyko wystąpienia zasady proporcji.

OFWCA: OFWCA (OWCA) to jest to osoba fizyczna wykonującą czynności agencyjne. W uproszczeniu są to osoby faktycznie prowadząca działalność agencyjną, które prowadzą agencję ubezpieczeniową lub są pracownikami takiej agencji. Lista OFWCA jest zawarta na stronie KNF.

OWU: OWU (Ogólne Warunki Ubezpieczenia) to wzorzec umowny stosowany w związku z zawieraniem umowy ubezpieczenia. Jego autorem jest zakład ubezpieczeń, który to w tym dokumencie zamieszcza takie informacje jak definicje, rodzaj ubezpieczenia i jego przedmiot, zakres ubezpieczenia, prawa i obowiązki stron, wyłączenia odpowiedzialności, zasady likwidacji i inne istotne zagadnienia. Klienci indywidualni z reguły mają ograniczone możliwości negocjowania zmian, dlatego też OWU powinno być formułowane jednoczenie, a określenia niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczonego.

Okres odszkodowawczy: Okres odszkodowawczy to sformułowanie typowe dla ubezpieczeń utraty zysku (ang. business interruption) oznaczające okres, za który towarzystwo ubezpieczeniowe przyjmuje odpowiedzialność za negatywny wpływ na zysk brutto związany ze zdarzeniem objętym ochroną ubezpieczeniową (np. pożar, wybuch). Okres odszkodowawczy kończy się po odtworzeniu mienia po szkodzie i przywróceniu poziomu osiąganych mocy wytwórczych. Okres ten zazwyczaj wynosi 12, 18 lub 24 miesiące, w zależności od potrzeb ubezpieczającego.

Pierwsze ryzyko: Pierwsze ryzyko to system ustalania sumy ubezpieczenia, w przeciwieństwie do systemu na sumy stałe, w sposób niezależny od pełnej wartości przedmiotu. Ideą jest oszacowanie maksymalnej wartości wszystkich strat mogących powstać w okresie ubezpieczenia. Jeśli wartość np. środków pieniężnych we wszystkich ubezpieczanych lokalizacjach wynosi 1 mln zł, podczas gdy maksymalny w jednej lokalizacji nie przekracza 100 tys. zł, to zgłaszając do ubezpieczenia sumę ubezpieczenia 100 tys. zł w systemie na pierwsze ryzyko zgadzasz się, że ubezpieczyciel maksymalnie wypłacie z tytułu wszystkich odszkodowań maksymalnie tę wartość, niezależnie od ich liczby (chyba że uzgodniono limit na każde zdarzenie). Zasada proporcji nie ma zastosowania do systemu na pierwsze ryzyko.

Polisa: Polisa to dokument wystawiany przez zakład ubezpieczenie potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia

Prowizja agencyjna: Prowizja agencyjna to wynagrodzenie przysługujące agentowi za doprowadzenie do zawarcia umowy ubezpieczenia w ramach wykonywanych czynności dystrybucyjnych.

Prowizja brokerska: Prowizja brokerska (brokeraż) to wynagrodzenie przysługujące brokerowi za doprowadzenie do zawarcia umowy ubezpieczenia w ramach wykonywanych czynności dystrybucyjnych.

Reasekuracja: Reasekuracja to w najprostszych słowach ubezpieczenie ubezpieczyciela. Aby ubezpieczyciele posiadali odpowiednie zaplecze na zdarzenia mniej prawdopodobne, ale o wysokim obciążeniu kapitałowym takich jak katastroficzne zdarzenia masowe (powódź) lub pojedyncze jednostkowe zdarzenie o wysokiej wartości (np. pożar dużych zakładów, katastrofa lotnicza samolotu pasażerskiego), korzystają z narzędzia zwanego reasekuracją. Reasekuracja to rodzaj dalszej dywersyfikacji portfela ubezpieczeniowego, za którą ubezpieczyciele płacą składkę reasekuracyjną towarzystwom reasekuracyjnym. Do największych zakładów reasekuracyjnych zalicza się Munich Re, Swiss Re, Hannover Re, Score Re, Berkshire Hathaway.

Regres: Regres to uprawnienie towarzystwa ubezpieczeniowego, które wypłaciło odszkodowanie za szkodę, do wystąpienia do sprawcy szkody o zwrot wypłaconych kwot. Dla zobrazowania, jeśli ubezpieczony w pełnym zakresie dom stał się celem ataku wandali, osoby te po ich identyfikacji będę zobowiązane do pokrycia kosztów naprawy. Jeśli wcześniej właściciel mieszkania otrzymał odszkodowania z ubezpieczenia, roszczenie o zwrot kosztów przechodzą na ubezpieczyciela. Warto wspomnieć, że odpowiedzialność ubezpieczyciela jest niezależna od faktu ustalenia sprawców czy skuteczności procesu windykacyjnego.

Rezerwa na odszkodowanie: Rezerwa na odszkodowanie to pozycja księgowa ustalana przez osoby obsługujące zgłoszenia szkodowe, która określa najbardziej adekwatną kwotę, jaką trzeba będzie wypłacić osobie uprawnionej do otrzymania odszkodowania w przypadku uznania roszczenia o odszkodowanie. Rezerwy zawiązuje się, kiedy ubezpieczyciel nie posiada pełnej wiedzy o szkodzie, a proces uznania odszkodowania, zarówno co do zasady jak i jej wysokości, nie została zakończony. Zawiązanie rezerw nie przesądza o tym, że kwota ta zostanie wypłacona.

Składka przypisana: Składka przypisana to wyrażenie księgowe określające łączną składkę ubezpieczeniową przed odliczeniem składki z tytułu reasekuracji. Wartość składki przypisanej jest niezależna od faktu jej opłacenia czy terminów płatności rat.

Składka zarobiona: Składka zarobiona – w przeciwieństwie do składki przypisanej, składka zarobiona ulega zmianie swojej wartości w toku trwania umowy ubezpieczenia. Według przepisów o rachunkowości składkę zarobioną definiuje się jako: „składkę przypisaną w okresie sprawozdawczym pomniejszoną o stan rezerwy składek na koniec okresu sprawozdawczego i powiększoną o stan rezerwy składek na początek okresu sprawozdawczego”. W praktyce tłumaczy się to sformułowanie jako ustalenie proporcji względem składki przypisanej i czasu trwania umowy. Dla zobrazowania, jeśli umowę zawarto na 12 miesięcy ze składką 1200 zł, to:
– dzień przed ochroną składka zarobiona wynosi 0 zł
– w pierwszy dzień ochrony składka zarobiona wynosi 1/365 tj. 3,29 zł
– na koniec pierwszego miesiąca składka zarobiona wynosi 1/12 tj. 100 zł
– dzień po wygaśnięciu umowy składka zarobiona wynosi 1200 zł.
Ponadto zakład ubezpieczeń może uznać, że składka dla konkretnych produktów ubezpieczeniowych zarabia się w sposób nieproporcjonalny.

Sumy stałe: Sumy stałe to system ustalania sumy ubezpieczenia, gdzie do ustalenia sumy ubezpieczenia uwzględnia się łączną aktualną wartość przedmiotu ubezpieczenia. Jeśli wartość np. środków pieniężnych we wszystkich ubezpieczanych lokalizacjach wynosi 1 mln zł, zgłaszając sumę ubezpieczenia w systemie na sumy stałe kwota ta powinna odpowiadać wspomnianej wartości. W przypadku zaniżenia sumy ubezpieczenia ubezpieczyciel będzie miał prawo do zastosowania zasady proporcji.

Sumy zmienne: Sumy zmienne to system ustalania sumy ubezpieczenia, gdzie do ustalenia sumy ubezpieczenia uwzględnia się łączną aktualną wartość przedmiotu ubezpieczenia – analogicznie jak w systemie na sumy stałe. Różnica polega na specyfice przedmiotów, ponieważ nie każdy rodzaj mienia można ubezpieczyć w tej formule. Formuła ta jest adresowana wyłącznie do grup przedmiotów, które ze względu swoją specyfikę podlegają cyklicznym lub sezonowanym wahaniom (środki obrotowe, mienie osób trzecich). Do ubezpieczenia należy zgłosić maksymalny stan magazynowy, podczas gdy składka jest rozliczana po średnich stanach. Jeśli firma produkująca rajstopy osiąga szczyt stanów magazynowych w okresie przedsezonowym lipiec-wrzesień 10 mln zł, podczas gdy średnioroczne stany magazynowe nie przekraczają zwykle 5 mln zł, to do ubezpieczenia należy zgłosić 10 mln zł. W ten sposób zabezpieczasz się na wypadek szkody w szczycie. Jeśli postąpisz inaczej i zgłosisz tylko 5 mln zł, suma ubezpieczenia nie będzie korespondować z faktycznymi stanami. Z punktu widzenia rozliczenia składki i przy 50% zaliczce, zaniżenie sumy nie wpływa na jakiekolwiek oszczędności, bo rozliczenie podlegają i tak średnie stany.

Szkoda: Szkoda to uszczerbek na zdrowiu lub majątku.

Szkoda całkowita: Szkoda całkowita to szkoda, której – zgodnie z zapisami OWU – naprawienie jest ekonomicznie nieopłacalne. Ubezpieczyciele określają tę wartość procentowo jako 60-80% wartości przedmiotu zgłoszonego do ubezpieczenia. Jeśli wartość naprawy przekroczy określony procent, następuje wypłata pełnej kwoty uprzednio pomniejszonej o wartość pozostałości po szkodzie, która nadaje się do dalszej odsprzedaży, oraz ewentualne dodatkowe odliczenia (franszyza redukcyjna, udział własny).

Szkoda częściowa: Szkoda częściowa to szkoda inna niż szkoda całkowita.

Ubezpieczający: Ubezpieczający to jest to strona umowy ubezpieczenia, która zawarła umowę z ubezpieczycielem. Z reguły jest to ta sama osoba, która opłacą składkę.

Ubezpieczenie dobrowolne: Ubezpieczenie dobrowolne to grupa ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia obowiązkowe.

Ubezpieczenie obowiązkowe: Ubezpieczenie obowiązkowe to grupa ubezpieczeń, których obowiązek wynika z obowiązującego prawa.

Ubezpieczenie od ryzyk nazwanych: Ubezpieczenie od ryzyk nazwanych to rodzaj umowy ubezpieczenia, który zakłada listę ryzyk objętych ubezpieczeniem. Szkoda musi spełniać definicje zdarzenia zgodnie z OWU.

Ubezpieczenie od wszystkich ryzyk: Ubezpieczenie od wszystkich ryzyk (tzw. all-risk) jest to rodzaj umowy ubezpieczenia, która zakłada, że wszystkie zdarzenia, poza tymi wyraźnie wskazanymi, są objęte. Jest on korzystniejszy dla klientów niż ubezpieczenie od ryzyk nazwanych, ponieważ przenosi ciężar dowodowy na ubezpieczyciela, który musi wykazać, że wystąpiła okoliczność wyłączająca jego odpowiedzialność.

Ubezpieczony: Ubezpieczony to osoba, na rzecz której zawarta jest umowa ubezpieczenia. Najczęściej jest to ta sama osoba, co ubezpieczająca (np. kiedy ubezpieczamy własne mieszkanie od pożaru), choć nie jest to reguła. Może się zdarzyć, że zdecydujemy się zawrzeć umowy na rzecz kogoś innego np. kiedy jako rodzic ubezpieczamy dziecko od poważnego zachorowania. Wówczas rodzic jest ubezpieczającym, który zawiera i podpisuje umowę z zakładem ubezpieczeń oraz opłaca składkę, natomiast dziecko w tej relacji będzie ubezpieczonym, czyli osobą objętą ochroną ubezpieczeniową.

Ubezpieczyciel: Ubezpieczyciel to podmiot świadczący ochronę ubezpieczeniową.

Udział własny: Udział własny to wartość wyrażono kwotowo, procentowo lub procentowo-kwotowo, które nie podlegają wypłacie i stanowi udział ubezpieczonego w szkodzie. Udział własny działa tak samo jak franszyza redukcyjna i z tego powodu często te wyrażenia stosowane są zamiennie.

Underwriter: Underwriter to osoba zatrudniona przez ubezpieczyciela zajmująca się oceną ryzyka ubezpieczeniowego, jego akceptacją i ustalaniem adekwatnej składki ubezpieczeniowej.

Uposażony: Uposażony to wyrażenie charakterystyczne dla ubezpieczeń na życie, które oznacza osobę, która jest uprawniona do otrzymania odszkodowania po śmierci osoby ubezpieczonej. Uposażonym może być też osoba prawna.

Utrata zysku: Utrata zysku (ang. business interruption) to grupa ubezpieczeń dedykowana ochronie zysku brutto w związku ze zdarzeniami objętymi odpowiedzialnością umów ubezpieczenia mienia dla przedsiębiorstw.

Wartość odtworzeniowa: Wartość odtworzeniowa to wartość pozwalająca na odtworzenie mienia do stanu nowego, lecz nie ulepszonego. Nowy przedmiot powinien odpowiadać parametrom przedmiotu uszkodzonego lub być najbliższy jego parametrom. Jeżeli został uszkodzony 10-letni skórzany fotel, wartość odtworzeniowa powinna odpowiadać aktualnej cenie nowego skórzanego fotela.

Wartość rzeczywista: Wartość rzeczywista to wartość odtworzeniowa pomniejszona o zużycie techniczne. W analogii do 10-letniego skórzanego fotela omawianego przy wartości odtworzeniowej, wartość rzeczywista to jest wartość najbliższa cenie, za jaką moglibyśmy nabyć dzisiaj 10-letni skórzany fotel.

Wskaźnik mieszany: Wskaźnik mieszany (ang. COR – combined ratio) jest często stosowanym wskaźnikiem do oceny rentowności towarzystwa ubezpieczeniowego. Formuła matematyczna porównuje koszty ze składką zarobioną. Jeśli wartość przekracza 100% to oznacza, że towarzystwo jest nierentowne.

Wyłączenia odpowiedzialności: Wyłączenia odpowiedzialności to lista wyraźnie wymienionych w umowie ubezpieczenia lub OWU okoliczności, za które zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności. Wystąpienie szkody w związku z tymi zdarzeniami jest nieobjęte ochroną ubezpieczeniową. Klasyczne wyłączenia ubezpieczeń mienia to wojna, działania zbrojne, konfiskaty, działania umyślnie wyrządzone przez ubezpieczonego. W ubezpieczeniach na życie częste wyłączenia to zdarzenia związane z wojną, samookaleczeniem, samobójstwem lub pod wpływem alkoholu lub środków odurzających. W takich okolicznościach nie przysługuje odszkodowanie.

Zasada proporcji: Zasada proporcji to zasada powszechnie stosowana w ubezpieczeniach mienia rozumiana jako proporcjonalne obniżenie odszkodowania w związku z występującym niedoubezpieczeniem. Zasada proporcji występuję wyłącznie przy ubezpieczeniu na sumy stałe, czyli wtedy, kiedy zgłaszamy pełną wartość mienia. Jeśli niedoubezpieczenie wyniosło 50% (np. faktyczna wartość odtworzeniowa maszyny to 100 000 zł, a wartość zgłoszona do ubezpieczenia wyniosła 50 000 zł), to odszkodowanie zostanie pomniejszone o tę wartość. Zasada proporcji nie stosuje się w szkodach całkowitych, dla mienia zgłoszonego w wartości księgowej brutto, a także coraz częściej odstępuje się od niej w umowach z klientami indywidualnymi.